نژادهای اسب و ویژگی های رفتاری آنها

1- تکامل اسب

پیش از آنکه به شرح نژادهای اسب در ایران بپردازیم، لازم است به طور خلاصه از چگونگی تکامل اسب سخن بگوییم. خانواده ی اسب سانان، یکی از مثال های بارز تکامل موجودات است؛ زیرا اولا، تغییرات عمده ای در اندازه و ساختمان بدن این حیوان به دنبال پاسخ به تغییرات محیطی، از قبیل آب و هوا و منابع غذایی، اتفاق افتاده است .

ثانیا، فسیل های باقی مانده در رودخانه ها، رسوبات گل و لای و لایه های زمین شناسی، یکی از مهم ترین مدارک در مورد تغییرات تکاملی این حیوان است و وجود سنگواره های باقی مانده از اسب ها در دوران مختلف زمین شناسی، یکی از بهترین سندهای تغییرات تکامل این حیوان است. 

اسب هایی که هم اکنون روی کره زمین زندگی می کنند، از اجداد ابتدایی، کوچک و چهار انگشتی خود مشتق شده اند. اجداد اسب های امروزی در سواحل رودخانه ها در دوران « ائوسن » زندگی می کردند. بعد از پانزده میلیون سال، اسب هایی که شامل اولین اسب های امروزی بودند، شکل گرفتند. این موجود در عصر یخبندان، از شمال امریکا به دیگر نقاط دنیا (که دارای پل ارتباطی خشکی بودند) مهاجرت کرد، و در همین ارتباط می توان به سنگواره های کشف شده از اسب در آسیا، اروپا و افریقا اشاره کرد .

در یک نتیجه گیریف مبدا و منشا اسب های امروزی، شمال امریکا و یک میلیون سال قبل بوده است، و این اسب ها با مهاجرت به دیگر نقاط دنیا رفته اند. زمانی که اسب توسط اروپائیان شناخته شد، هیچ اسبی در نیم کره ی غربی وجود نداشت. بعد از مهاجرت، جمعیت اسب ها در شمال امریکا کم و محدود شد؛ به وطری که برای مدت چهار دوره ی زمین شناسی (حدود شصت میلیون سال)، اسبی در این مناطق دیده نشد. حشرات، بیماری، انسان، مهاجرت و از بین رفتن منابع غذایی، علت اصلی محدود شدن اسب های شمال و جنوب امریکا هستند. 

حدود یک میلیون سال پیش، اولین اسب ها در قاره ی امریکا پدیدار شدند. سپس با ناپدید شدن اسراسر آمیز آن ها در این قاره، انسان، تمدن جدید را پایه گذاری کرد، و حیوانات بسیاری، از جمله اسب، توسط انسان اهلی شدند.

منشاء گونه های اسب را می توان تا حدود شصت و نه میلیون سال قبل، یعنی دوره ی ائوسن تعقیب کرد. دانشمندان، موجودی که آن را اجداد اسب فعلی می دانند، ائوهیپوس نامیدند و معتقدند این موجود، طی یک مسیر پیش رونده، به اسب فعلی یا اکوس کابالوس تبدیل شده است .

ائوهیپوس از اجداد قدیمی موجودات سم دار، به نام کوندیلارت مشتق شده است که هفتاد و پنج میلیون سال پیش، روی زمین می زیسته اند. کوندیلارت، جثه ای به اندازه یک سگ، و پنج عدد انگشت داشت، که هر یک دارای یک ناخن شاخی بوده است. طی پانزده میلیون سال بعد، پای این موجود تغییر کرد؛ به طوری که در « ائوهیپوس» در پای جلو، چهار انگشت و در پای عقب، سه انگشت وجود داشت. به نظر می آید این موجود، 4/5 کیلوگرم وزن و 36 سانتی متر ارتفاع داشته است.

با گذشت بیست تا سی و پنج میلیون سال، ائوهیپوس به دو دسته ی تقریبا مشابه به نام های مزوهیپوسو یک موجود پیشرفته تر به نام میوهیپوستبدیل شد. این دو گروه بزرگ تر، و دارای ساق بلند تری بودند و دندان های مناسب تری داشتند. تعداد پنجه های آن به سه کاهش یافت، و پنجه ی وسط وزن بیشتری را متحمل می شد .

پیشرفت مهم در تکامل اسب طی دوران میوسن، یعنی ده تا بیست و پنج میلیون سال پیش اتفاق افتاد. این زمانی است که قسمتی از جنگل ها به مناطق هموار و بدون درخت و استپ تبدیل شدند که در آن ها علف های سوزنی رشد ناچیزی داشت. برای سازش یافتن با این شرایط، دندان های اسب برای علفخواری، بیشتر تطبیق یافت، و گردن اسب به منظور دسترسی به علف های روی زمین، بلند شد. حالت چشم ها برای داشتن دید با دامنه ی بیشتر تغییر کرد تا بتواند از چنگ حیوانات شکارچی در امان باشد. ساق ها، بلند تر شد، و لیگامان های خم کننده توسعه یافتند. پنجه ها نیز به یک استخوان واحد و سم تبدیل شدند، و همه ی این تغییرات باعث شد که سرعت اسب برای فرار از خطر افزایش یابد .

اولین اسب تک سمی، پلیوهیپوس نام دارد که حدود شش میلیون سال قبل شکل گرفت. پلیوهیپوس به شکل اولیه ی اسب های مدرن امروزی یا اکوس کابالوساست که منشاء آن، یک میلیون سال قبل، یعنی نیم میلیون سال قبل از پیدایش انسان است و قبل از اهلی شدن، به چهار گونه، شامل دو گونه ی پونی یا اسبچه و دو گونه ی اسب مشتق شدند. از نزدیک ترین اسب های مشابه آن ها در نژاد مدرن، می تواند نژادهای آخال تکه و اسبچه ی خزر را نام برد که از نژادهای ثبت شده اسب های ایرانی در جهان هستند.

لازم به یادآوری است که عوامل گوناگون، شناخت نژاد اسب را دچار مشکل می کند که عبارتند از : چگونگی خوراک، تیمار کردن، نوع پرورش اسب، کاربرد اسب، ورزش و آموزش و آب و هوا 

عوامل فوق، ریختار اسب را دستخوش تغییرات می کنند. اسب های بسیاری وجود دارند که به دلیل نامطلوب بودن وضعیت تغذیه یا به کارگماری زود هنگام (قبل از بلوغ فیزیکی حیوان)، رشد نژادی خود را به دست نمی آورند و دست و پا و پشت حیوان، ریختار واقعی خود را پیدا نمی کند. اسبهای بسیار چاق نیز وضعیت وشکل اصلی بدن خود را به دلیل تغذیه ی نامناسب و یا عدم ورزش، از دست داده اند .

به طور کلی، برای روشن شدن نژاد اسب، علاوه بر تبارنامه و شناخت پدر و مادر حیوان، در نظر گرفتن عوامل محیطی نیز از اهمیت و ارزش بسیار زیادی برخوردار است .

2- نژاد های اسب در ایران

اسب ها را می توان در دو بخش اسب های نژاد ایرانی و غیر ایرانی مورد بررسی قرار داد .لازم به ذکر است، به دلیل آمیختگی بی برنامه و پراکنده ی افراد گوناگون طی سالهای متمادی، آمیختگی نژادهای ایرانی و غیر ایرانی و دوخون ها نیز برای خود، جایی پیدا کرده اند. 

بنابراین، برای شناسایی دوخون های به دست آمده و جدا ساختن آنها از نژاد اصیل (بومی)، باید به نژادهای وارد شده (خارجی ) نیز توجه شود. در قاره ی آسیا که مهد پرورش اسب در جهان است، دو نژاد بزرگ اسب شناسایی شده، که شامل نژاد آرین و مغول است .نژاد آرین شامل دو گونه ی اسب اصیل ایرانی (عرب)و اسب های بختیاری، قشقایی و دره شوری است. نژاد مغول نیز شامل دو گونه ی اسب ترکمن و اسب کرد است .

به گواه تاریخ، پدر تمام اسب های اصیل و خوب امروز، اسب اصیل ایرانی است. به جرات می توان گفت، خون اسب ایرانی در رگ تمام اسب های جهان جاری است. نژادهای شناخته شده به عنوان نژادهای اصلی ایرانی، عبارتند از ترکمن، کرد، عرب و اسبچه ی خزر.

2-1- اسب ترکمن 

این اسب از چهارصد سال پیش از میلاد شناخته شده است. همان گونه که می دانید، آسیا، مهد پرورش اسب بوده است. در این قاره، دو نژاد آرین و مغول به وجود آمد و به تدریج از این قاره به دیگر نقاط جهان مهاجرت کرده و در آن مناطق تکثیر و گسترش پیدا کرده اند .

اسب ترکمن، بهترین نمونه از نژاد مغول است. امپراتورهای چینی، شیفته ی این اسب بودند و آن را از خان های مغول می گرفتند. در سده های هشت تا ده میلادی، سواره نظام عراق نیز از این اسب استفاده می کرد. در سده های چهارم هجری، یکی از قبایل ترک که از کرانه های جیحون به سوی جنوب سرازیر شده بود، در دشت ترکمن امروزی مستقر و ترکمن خوانده شدند، و به این ترتیب، نژاد مغول را با خود به این منطقه (که « ترکمن صحرا » نامیده می شود ) آورد و نژاد ترکمن کنونی شکل گرفت. در حال حاضر اسب های ترکمن، در مناطق مختلف کشور پراکنده شده اند. منطقه ی اصلی و پرورش آنها، از گرگان تا جلگه های شمال و تا دشت بجنورد، گسترش پیدا کرده است .

برای اسب ترکمن، چهار تیره ی آخال تکه، یموت، چناران و جرگلان شناخته شده است. تیره ی یموت با نرهایی که طی سال ها از فارس و خوزستان به دشت گرگان برده شده اند، آمیختگی بیشتری دارد و نسبت به آخال تکه کوچک تر است .

تیره ی چناران را نیز از تیره های اسب ترکمن می شناسند که در زمان نادرشاه، از آمیختگی مادیان ترکمن با نرهای عرب پدید آمده است. اسب های این تیره برای پرش مناسب اند. تیره های دیگری از اسب های ترکمن شناخته می شوند، بیشتر از روی نام پرورش دهنده و یا محل پرورش می گیرند و همان ویژگی اسب های ترکمن، یموت و یا آخال تکه را دارند و از این تیره ها می توان به سارچه کور (همان آخال تکه ی امروزی )، ارتق قلیچ و درازخان مختوم اشاره کرد .

2-1-1- ویژگی های اسب ترکمن

1- ناحیه سر: صورت کشیده و بلند، استخوانی و ظریف، نیم رخ کوژ یا راست، گوش ها ظریف و دراز تر از اسب عرب، چشم ها درشت، بینی دارای تحدب مختصر، کاکل کم مو و نرم، دو فک کشیده و پیشانی عریض، از مشخصات بارز اسب ترکمن است. 

2- ناحیه ی گردن : گردن بلند، کشیده و نازک بوده، اتصال آن با بدن قوی است .

3- ناحیه ی شانه : شانه، بلند و عضلانی است .

4- ناحیه ی سینه :ژرف و قوی است .

5- ناحیه ی شکم : شکم جمع شده است و اندام ها بلند و کشیده به نظر می رسند .

6- ناحیه ی کمر : بلند و کشیده، و جدوگاه برجسته است .

7- ناحیه کپل :کمی شیب دار با پهنای خوب، بن دم تا اندازه ای بالا، دم کم مو ولی بلند است. 

8- نواحی دست و پا : دست و پا کاملا موزون، بلند و کشیده، پرتوان، استخوانی و خشک، مفاصل قوی و مناسب، ساق ها خوش ترکیب، بخلوق تا اندازه ای کوتاه، کم مو و سم پهن تر و کوتاه تر از اسب عرب است. پوست نرم، مواج و براق، یال و دم کم، و ساق پا بدون موی بلند است. رنگ های اصلی عبارتند از کهر، نیله، کرنگ، سمند و قره کهر. 

2-1-1-1-  ویژگی های اخلاقی

این نژاد خون سرد، نجیب و فرمانبر است و از آن در کورس، پرش و سواری می توان استفاده کرد .

2-1-1-2-  اندازه ی متوسط قسمت های مختلف بدن

1- ارتفاع (فاصله از جدوگاه تا زمین ) : 155 سانتی متر 

2- طول بدن (از جدوگاه تا آخرین مهره ی دم) :142 سانتی متر 

3- فاصله ی شکم تا زمین : 85 سانتی متر 

4- طول سر: 53 سانتی متر 

5- دور سینه : در اسب نر167 سانتی متر، و در مادیان 165 سانتی متر

6- عرض سر (فاصله دو چشم) : 17 سانتی متر 

2-1-1-3- تیره های اسب ترکمن

اسب ترکمن دارای دو تیره ی مشخص و یک تیره ی مخلوط ولی معروف به شرح زیر است :

1- تیره ی آخال تکه : دارای تمامی ویژگی های نژاد ترکمن است. گردن کشیده و مستقیم و متوجه به سوی بالا، کمر و پشت طویل و قد بلند (حد اعلای نژاد ترکمن ) بوده، به رنگ های مختلف موجود است. این نوع اسب، مورد پسند عموم است .

2- تیره ی یموت: این تیره دارای گردنی کوتاه تر و مستقیم تر، و کمر و پشتی کوتاه تر است. در اصطلاح به اسب های گرد شباهت دارد. این تیره، ضمن دارا بودن تمامی ویژگی های نژاد ترکمن، از نظر طول بدن و بلندی، از آخال تکه کوتاه تر است .

3- تیره ی چناران : از اختلاط دو اسب عرب و ترکمن، تیره ای به نام چناران به وجود آمده است که اسبی محکم با شباهت هایی به اسب عرب و ترکمن است. اغلب قسمت جلو و سرسینه ی آن شبیه به اسب عرب، و قسمت عقب درست مشابه اسب ترکمن است. اسب چناران قوی، دارای سینه ای عمیق، دست و پاهایی محکم، هوش سرشار و بخصوص مقاومت مناسب است و برای مسابقات پرش، اسب دوانی و راهپیمایی های طویل مناسب است. این تیره به دستور نادرشاه افشار، به منظور لشکرکشی به هندوستان به وجود آمده است .

گذشته از سه تیره ی فوق، اسب هایی به نام «جرگلان» و «حبیب ایشان» با تغییرات خیلی جزئی وجود دارد که فقط به مناسبت پرورش در منطقه ای نام گرفته اند، و تغییری از نظر شکل در آنها به وجود نیامده است .

2-1-1-4- کاربرد تیره های اسب ترکمن

تیره های آخال تکه و یموت، بیشتر در اسب دوانی استفاده می شده اند که در پرش نیز اسب های درخشانی بوده اند. اسب چناران بیشتر برای پرش مناسب است، و اسب سواری خوبی نیز شمرده می شوند .

2-2- ویژگی های اسب چناران

قد: 148 تا 154 سانتی متر 

گردن : بلند و شمشیری، کشیده، اتصال به شانه مناسب، زیر چانه پهن و گلو دارای انحناست .

شانه : بلند و پر ماهیچه 

کمر: بلند ولی کوتاه تر از یموت و آخال تکه است .

کپل : گرد و پهن، مانند اسب عرب 

کتف : بلند و عریض و افتاده 

قلم دست و پا : کشیده و بلند، استخوانی با مفصل های قوی و مناسب و کلفت تر از قلم آخال تکه، ساق مناسب، بخلوق بلند، و سم قوی و جمع است .

اندام : بلند 

سینه : پهن و قوی، روی هم رفته سنگین تر از آخال تکه و یموت است .

پوست : نرم و مواج، یال و دم پر مو، و ساق پا بدون موی بلند است .

رنگ : رنگ های اصلی کهر، نیله و کرنگ 

3- اسب اصیل عرب مناطق عشایری فارس

این اسب از اصالت عربی خاصی برخوردار است و می توان گفت از بهترین اسب های عرب ایرانی با مقاومت و قدرتی بی نظیر است. این اسب اغلب در بین عشایر فارس دیده می شود که در حال حاضر در دوران انقراض خود به سر می برد. از تیره های مختلف آن می توان به : اسب دره شوری، اسب قشقایی و اسب مراغه اشاره کرد.

همچنین، در این منطقه مادیان هایی از نژادهای عربی، کردی، قره باغی و جاف نگهداری می شوند که آن ها را با سلیمی های عرب قره باغی خالص جفتگیری و اصلاح کرده و اسب های ممتاز عرب و قره باغ به دست آورده اند .

4- اسب کردی 

اسب کردی از اسب های توانا، ارزشمند و پرخون دنیا محسوب می شود که مبدا و منشاء آن ایران (به ویژه نقاط غربی کشور ) است. علاوه بر جمعیت نژادی با تیره های (جاف، افشاری و سنجابی) موجود در کشور، این نژاد به کشورهای هم جوار (عراق، ترکیه و سوریه ) نیز رفته و جمعیت مناسبی را تشکیل داده است .

این اسب که در واقع اصل و نسبت آن اسب آریایی است، با ویزگی های منحصر به فرد و بسیار جالب، برای مناطق صعب العبور کوهستانی مناسب است و در حال حاضر به ندرت نژاد خوبی از آن یافت می شود و از اختلاط آن با دیگر نژاد های ایرانی، اسب های زی به دست آمده است .

1. تیه ی اسب کردی بستانی 2. تیره ی اسب کردی قره باغی 3. تیره ی اسب کردی عراقی 4. تیره ی اسب جاف (در این نوع بیشتر به رنگ سیاه و سفید اهمیت داده شده، و طایفه ی جاف طی زندگی خود، دو رنگ را انتخاب و نگهداری کرده اند. در نتیجه، در منطقه ی جاف، تمام اسب هایی که دارای خون کردی و رنگ های ذکر شده باشند، از تیره ی جاف هستند ) 5. تیره ی اسب افشار (بیشتر به رنگ کهر و قره کهر (قمر ) است و وطایفه ی افشار طی تاریخ زندگی عشیره ای خود، سعی کرده اند اسب های خود را به این رنگ انتخاب کنند). 6. تیره ی اسب سنجابی (خاص ایل سنجابی، و بیشتر به رنگ های کهر (کهر روشن )، خرمایی و کرند دیده می شود ) 

4-1- مشخصات اندام شناسی اسب کردی

اسب کردی، اسبی با عضلات قوی، به ویژه در ناحیه گردن، کپل، دست و پای محکم تر است، با سم نسبتا تطابق یافته با شرایط سنگلاخی و کوهستانی، که دارای نفس قوی و توانمندی بیشتر در استقامت بوده، در مقابل سرما و گرما مقاوم است. فاصله ی جدوگاه این اسب در مقایسه با اسب عرب کمتر بوده، دارای کمر پهن با عضلات قوی تر است. ناحیه ی شکم نیز توپرتر است .اسب کرد ستیغ برجسته ندارد؛ یعنی جدوگاه در این نژاد پنهان است، که دلیل آن، شکل استخوان بندی و گوشتی بودن آن و نیز مدور بودن دنده هاست .

از دیگر خصوصیات اسب کردی، یال و دم پرپشت آن است که در هنگام سواری، دم خود را به حالت افراشته، و نیز گردن خود را به صورت قو می گیرد، چانه را به سمت گردن می آورد و با یک حالت رقص پا حرکت می کند. پیشانی آن تخت است، و منخرینی باز دارد .

5- اسبچه ی خزر 

این اسب با تاریخچه ای حدود پنج هزار سال، یکی از نژادهای بسیار با ارزش این مرز و بوم است. پونی ایرانی به دلیل ظرافت و زیبایی خاصی که دارد، طرفداران زیادی در ایران و جهان پیدا کرده است و در تحقیقات به عمل آمده مشخص شده است که پونی ایرانی منشاء تمامی اسب های ترکمن و عرب بوده است .

5-1- مشخصات اندام شناسی اسبچه ی خزر

مشخصات اندام شناسی اسبچه ی خزر بر اساس تعاریف ارائه شده در کتاب سوم بین المللی، به شرح زیر است ک

5-1-1- ویژگی های ظاهری عمومی

اسب کوچک کرانه ی دریای خزر یا اسبچه ی خزر در واقع، یک اسب است نه یک پونی. به این ترتیب، کوچکی بیش از حد و نامتناسب بودن اندام حرکتی با سر نسبت به گردن و تنه، یک نقص در آن به شمار می آید و در صورت لزوم، باید این نژاد را از نظر تناسب های بدنی، همچون دیگر نژادهای اسب مورد بررسی قرار داد. از نظر انجمن بین المللی، اسب کوچک کرانه ی دریای خزر، یک اسب ظریف محسوب می شود، که دارای مشخصات زیر است :

1- چشم ها : اغلب برجسته، بادامی شکل، بزرگ، تیره رنگ و متمایل به پایین است .

2- منخزین:بزرگ و خوش فرم است و در هنگام فعالیت به اندازه ی کافی باز می شود .

3- گوش ها : کوتاه، با فاصله از یکدیگر، متحرک و زنده بوده، اغلب انتهای آن ها تیز است .

4- سر: سر عریض، و پیشانی محدب (گنبدی ) استو استخوان پیشانی با زاویه ای مناسب، با استخوان بینی اتصال پیدا می کند. ناحیه ی استخوان گونه عمیق و برجسته است و دو استخوان فک پایین در محل اتصال به گلو، فاصله ی زیادی دارند. پوزه ی ظریف و مشخص، در انتهای سر قرار گرفته است .

5- گردن : بلند است و با انحنای موزونی به سینه متصل می شود .

6- کتف و جدوگاه : کتف طویل است و شیب مطلوبی همراه با یک جدوگاه قوی دارد .

7- بدن و تنه : به طور مشخص دارای بدنی ظریف، ریز نقش است. عمق سینه زیاد، و پهنای قفسه سینه نسبت به پهنای بدن، بیشتر است. تنه به صورت یکپارچه با اندام خلفی مشخص و فضای کافی برای زین مشاهده می شود .

8- ران و سرین : فاصله ی بین گوه (برجستگی هانش ) تا قوس سرین طویل است و شیب مناسبی دارد. طول فاصله ی زانو تا مفصل خرگوشی نیز بسیار مناسب است .

9- مفصل خرگوشی : احتمالا به دلیل زیستگاه کوهستانی و منشاء نژاد اسبچه ی خزری، مفصل خرگوشی آن، نسبت به نژادهای مناطق پست، زاویه ی بیشتری دارد.

10- اندام حرکتی : در مقایسه با طولشان قطر کمی دارد و از استخوان بندی محکم و مفاصل زانوی عریضی برخوردار است .

11- سم ها :سم هر دو اندام حرکتی قدامی و خلفی بیضی شکل بوده، کف و جدار سم آنها به قدری محکم و سخت است، که تنها در مناطق بسیار ناهموار و خشن نیاز به نعل پیدا میکند. چنگال سم این نژاد نیز بسیار کوچک است .

12- پوشش خارجی :پوست نازک و نرم که در تمامی بدن، به جز قسمت هایی که علایم یا لک های سفید وجود دارند، سفید است. موها در تابستان ابریشمی و نرم، همراه با درخشندگی خاصی است. در زمستان موها، یال و دم پرپشت می شوند، اما همچنان لطیف و ابریشمی اند. یال معمولا لخت است و رشد زیادی دارد. دم حالت افتاده نداشته، در پایین مفصل مچ نیز رویش مو وجود ندارد.

13- رنگ ها :به تمامی رنگ ها، به جز رنگ مخلوط سیاه و سفید دیده می شوند .رنگ خاکستری از طریق تغییرف به طیفی از رنگهای قرمز (ابرش) و در نهایت، به رنگ سفید در هنگام بلوغ تبدیل می شود. 

14- ارتفاع : مواردی که تا به امروز (زمان نشر کتاب سوم تبارنامه ی اسبچه ی خزری ) ثبت شده است، برای جدوگاه ارتفاع 100 تا 120 سانتی متر را نشان می دهد. نرخ رشد اسبچه ی خزری، بسیار سریع است. اسب های جوان در حدود هجده ماهگی به حداکثر ارتفاع جدوگاه می رسند .

15- نحوه ی حرکت و کارایی : هنگام گام برداشتن، دارای حرکتی شناورگونه است. هنگام یورتمه، حرکت کشیده و کوتاه دارد و از کتف به خوبی استفاده می کند. حرکت های چهار نعل آن، نرم و سریع است. ذاتا چابک، و دارای قدرت پرش قابل توجهی است. 

16- اخلاق : بسیار با استعداد و هوشیار، و در عین حال مهربان و صبور است .

6- نژادهای اسب خارجی 

6-1- اسب اصیل عرب

این اسب های گرانبها با اغلب تیره های مختلف خود، با شهرتی جهانی، یکی از بنام ترین اسب های اصیل ایرانی است که دارای شجره نامه ی تایید شده بین المللی است. تیره های مختلف این نژاد، عبارتند از :خراسانی، همدانی، شراک، کمیلان، سکلاوی و ابیان.

اسب های عرب با سابقه ی بسیار طولانی خود، نسبت به دیگر نژادهای موجود در دنیا، از برتری خاصی برخوردارند. در حال حاضر، این نژادها در سراسر دنیا وجود دارند و با اصلاح نژاد و آمیخته کردن دیگر نژادها با آنها، اسب های متناسبی تولید و پرورش می دهند .

گفتنی است، اسب عرب از زیبایی ویژه ای برخوردار است .

6-1-1- ویژگی های اندام شناسی نژاد عرب

6-1-1-1- مشخصات کلی

نژاد عرب، از نظر ظاهر، زیباترین نژاد شناخته شده است. هم چنین، در نتیجه ی هزاران سال دقت در تکثیر و پرورش آن، خالص ترین نژاد دنیا به شمار می آید. از نظر رفتار نیز در عین آرامش، بسیار جسور است و خیلی نرم، یکنواخت و روان حرکت می کند. تحمل و طاقت آن نسبت به سواری مسافت های طولانی بسیار زیاد است و هم چنان که برای ارتقای این صنعت در سایر نژادها از اسب عرب استفاده می شود، از نظر استخوان بندی تعداد مهره های سینه و کمر، در این نژاد دو مهره کم تر از دیگر نژادهاست .

1- سر:به طور کلی سر اسب عرب کوچک، بسیار خوش فرم و زیباست. نیمه بالایی سر بزرگ تر است و در ناحیه ی گونه ها عمق زیادی پیدا می کند. این وضعیت به سر، حالت مثلثی شکلی می دهد، در حد فاصل گوش های استخوان بینی، برآمدگی سپرمانندی به نام جبه مشاهده می شود که در میان تمامی تک سمی ها منحصر به این نژاد است .

2- پوزه :پوزه ی اسب عرب کوچک بوده، پوست آن بسیار نرم است .

3- منخزین : در اسب عرب، دارای لبه های ظریف و باریک و متمایل به دو طرف است که هنگام فعالیت، قابلیت اتساع زیادی دارد .

4- چشم ها : درخشان، درشت و با فاصله ی زیاد نسبت به یکدیگر در دو طرف چهره قرار دارند. چشم ها در مقایسه با سایر نژادها، کمی پایین تر قرار دارند .

5- گوش ها : کوچک، ظریف و گاهی به سمت داخل انحنا پیدا می کند. 

6- گردن : گردن در این نژاد کشیده، قوس دار و افراشته نگه داشته می شود. اتصال سر به گردن در این نژاد نسبت به سایر نژادها، با زاویه ای مورب تر قرار دارد. حد فاصل محل اتصال سر به گردن که قسمتی از آن به صورت مستقیم است و سپس قوس دار می شود (اختصاص به این نژاد دارد) در اصطلاح میتباننامیده می شود .

7- یال و دم : موهای یال و دم پرپشت، نرم، ابریشمی و بسیار ظریف است .

8- جدوگاه و کتف :جدوگاه توسط عضلات زیادی به ناحیه ی پشت چسبیده است. کتف نیز طویل، عریض و عضلانی است .

6-2- نژاد کلیولند بی

یک نژاد انگلیسی است که مقداری از خون اسبان تروبرد را در خود دارد. کلیولند بی، اسبی بسیار تنومند و زیباست. صورت اسب دارای حالتی کوژ (محدب ) شکل با گردنی بلند و شانه هایی عضلانی و قوی است. این اسب، پشتی بسیار قوی و بلند دارد، وقسمت انتهای آن، قوی است، با پاهایی نسبتا کوتاه ولی قوی. کلیولند بی، هوش بالایی دارد. از این اسب برای پرش، شکار و ... استفاده می شود، و زمانی که با تروبرد آمیخته می شود، تمامی ویژگی های بالا را به شکل بهتری ارائه می دهد .

6-3- نژاد تروبرد

 تروبرد، یکی از اسب های مسابقه و نیز از زیباترین اسب های دنیاست. سری بسیار بزرگ، گردنی قوی، شانه ای تنومند، و پاهایی عضلانی با استخوان بندی بسیار مستحکم دارد. 

این نژاد در انگلستان از آمیختگی نژادهای سلیمی های شرقی و مادیان بومیبه وجود آمد. در ضمن، نژاد تروبرد، سریع ترین نژاد اسب در دنیاست. تروبردهای موجود در دنیا، همگی از نسل های بیرلی ترک، دارلی عرب و گودلفین عربهستند .

6-4- نژاد بولونائیس

این نژاد، از نژاد های سنگین فرانسوی است. پیشینه ی آن که داریخون شرقی است، و به زمان تجاوز رومان ها به شرق انگلیس باز می گردد. از این نژاد به طور عمده برای کار استفاده می شود.

6-5- نژآد آنگلو عرب فرانسوی

واژه ی «آنگلوعرب»، در واقع به نژادهایی اطلاق می شود که از تلفیق نژاد عرب با تروبرد ایجاد شده است ودر سرتاسر اروپا، از جمله فرانسه دیده می شود. این نژاد قابلیت های بسیار خوبی در مسابقه ها، حتی در سطح المپیک و جهانی، از خود نشان داده است. اسب های در این رده، باید دارای حداقل 25 درصد خون عرب باشند و به طور معمول از ترکیب سیلمی خاصل عرب با تروبرد تولید شوند.

6-6- نژاد هانووری

از جمله نژادهای آلمانیاست. این نژاد از تلفیق نژاد بومی با تروبرد، و به منظور سواری و کار، تکثیر و پرورش یافته است.

6-7- نژاد هولشتاین

نژآد هولشتاین، کمی سنگین تر از هانووری است، و بدنی عضلانی تر و پاهایی کوتاه تر ولی قوی تر داشته، در پرش های نمایشی، استفاده ی بیشتری دارد.

6-8- نژاد عرب لهستانی

این نژاد، از آمیخته شدن نژاد عرب با تروبرد در اروپا و در زمان جنگ های عثمانی به وجود آمد.

6-9- نژاد سنگین ایتالیایی

این نژاد، ابتدا برای کشاورزی استفاده می شد ولی امروزه با مکانیزه شدن کشاورزی، به عنوان یک نژاد گوشتی استفاده می شود. اسبهای این نژاد، عمدتاً به رنگ فندقی تیره هستند، و دارای دم و یال بور، و سری نسبتاًمناسب بوده، که روی گردنی کوتاه قرار گرفته است.

6-10- نژاد استاندارد برد آمریکایی

نژاد استانداردبرد، یکی از مناسب ترین اسب های سواری دنیاست، و حدود دویست سال پیش، با تلفیق نژاد تروبرد و نژاد هلندی مسنجر در آمریکا به وجود آمد. نژاد مسنجر نیز از نسل های نژاد عربی است.

6-11- نژاد دال

از جمله نژادهای اسبچه ی انگلیسی است و به طور عمده استفاده های کاری و باربری دارد. دارای پاهای بسیار قوی و عمدتاً به رنگ های سیاه، قوه ای تیره و به ندرت خاکستری است. موهای یال و دم این نژاد بسیاربلند است، و روی پاهانیز موهای بسیار دارد.

6-12- نژاد فل

این اسبچه، از نژاد دال کمی کوتاه تر و سبک تر است. در قدیم، بیشتر برای کار و در معادن از آن استفاده می کردند، ولی امروزه باتوجه به بدنی نسبتاً مناسب، پس از تلفیق با نژاد تروبرد، به عنوان اسب سواری (تفریحی) استفاده می شود.

6-13- نژاد شتلند

این نژاد،کوتاه ترین نژاد اسبچه از میان نه نژاد بومی اسبچه در انگلیس است. اندازه ی شتلند از 95 تا 106 سانتی متر متغیر است، و پاها و پشتی قوی و یال و دمی بسیار پرپشت و بلند دارد، و امروزه به طور عمده از آن برای سواری بچه ها استفاده می شود.

6-14- اسبچه ی استرالیایی

این نژاد، مخلوطی از نژادهای تروبرد، عرب، تیمورو اسبچه ی شتلند است. و از آن برای سواری کودکان استفاده می شود. دارای دم و یالی بلند است و از جمله اسبچه های باهوش به شمار می آید.